TWEE CATASTROFES VERENIGEN ZICH;
ZE ZIJN NIET ONAFWENDBAAR

Virtuele realiteit en gevolgen

In zijn wereldbekende voordracht ('TED Talk', in Engeland⁽¹⁾) ziet collega filosoof Harari een belangrijk aspect over het hoofd. Dat aspect zal historisch bezien waarschijnlijk zijn beide toekomst scenario's torpederen. Als niet, al vóór één van beide, of de twee geamalgameerd, gerealiseerd is, dan toch korter of langer nadien.
Dr. Harari is ongeveer de huisfilosoof van de heer Schwab en hogepriester van de ideologie van het World Economic Forum (WEF). Dat is ook naar eigen zeggen een gezelschap van wereldleiders, dat bepaalt, wie regeren mogen en wat de hoofdlijnen van hun beleid moeten zijn.
De 'TED Talk' riep volgens diverse commentatoren de vraag op: "Waarom hebben we zoveel mensen nodig?". Harari stelde niet zelf die vraag. Maar die leeft wel bij een aantal WEF-verbondenen, zoals de heren Gates en Rockefeller, die hem ook beantwoorden: die zijn overbodig. Daarom is een discussie er over voor de wereldbevolking van levensbelang⁽²⁾. Maar nu eerst zijn boodschap in het kort.

Zeventigduizend jaar geleden, waren onze voorouders onbelangrijk gedierte. Zij hielden zich slechts met hun eigen zaken bezig in een hoekje van Afrika samen met andere dieren. Maar heden zullen weinigen het oneens zijn met de stelling, dat mensen planeet Aarde domineren; wij zijn over alle werelddelen verspreid en onze daden bepalen het lot van andere dieren en misschien van de Aarde zelf. Hoe kwam het zover? En wat zal het worden?

Mensen zijn in staat in grote getale met elkaar te communiceren. Dieren ook, maar alleen over dingen in de reële wereld. Bijen bv. over waar honing bevattende bloemen zijn. En de waarschijnlijk communicatief meest begaafde andere diersoort chimpansees zelfs over de ruil van een banaan voor een kokosnoot of acties als: daar komt een leeuw, laten we vluchten. Of krab mijn rug eens.

Mensen communiceren daarnaast ook over fictieve realiteiten. Wij komen zo tot daden, die alleen met velen gerealiseerd kunnen worden, omdat anderen ook in die ficties geloven. Noties als goden, hel en verdoemenis, geld, bedrijven, Wereld Bank, WEF, Google, Verenigde Staten enz. maken ons veel machtiger dan andere dieren. Wij kunnen dingen, als pyramides bouwen (raketten en bommen maken enz.), die zonder grote samenwerkingen dankzij ficties, niet tot stand komen. Het overleven van bomen, leeuwen, olifanten ... het voortbestaan van rivieren en andere realiteiten hangt af van onze gedachten over fictieve realiteiten.

De industriële revolutie schiep een nieuwe klasse, de komst van het "stadsproletariaat". Dat maakt nu al meer dan 200 jaar de politiek en sociale geschiedenis en bepaalt daarmee het lot van die klasse. De nieuwe doorbraak de computer, luidt de komst in van een enorme nieuwe klasse van nutteloze mensen. De computer en zijn perfectionering penetreert in alle menselijke activiteiten. De kans is groot dat die het beter doet dan de mens, die overvleugelt en de meeste taken en mensen overbodig maakt.

De presentator noemt het "de grote politieke en economische kwestie van de 21ste eeuw": waar hebben we nog al die mensen voor nodig? Geeft u daarover in uw nieuwe boek een antwoord?
"Op dit ogenblik is onze beste gok om ze geduldig te houden met drugs en computer spelletjes. Maar dat lijkt niet zo'n aanlokkelijke toekomst."
De presentator: Staan we ondanks de belangrijke economische ongelijkheid, eigenlijk pas aan het begin van het proces?
"Ik doe geen toekomstvoorspellingen. Ik kijk naar allerlei mogelijkheden voor ons. Een mogelijkheid is de creatie van een enorme klasse van nuttelozen.
Een andere mogelijkheid is de opdeling van de mensheid in verschillende biologische kasten, waarbij de rijken opgewaardeerd worden tot virtuele goden en de armen gedegradeerd tot een niveau van nuttelozen."
Tot zover deze 'TED Talk'. De presentator ziet er een aanknoping in voor een nieuwe 'TED Talk' in het volgende jaar.


Kritiek

Dr. Harari's gedachten over de virtuële realiteit, waarover mensen massaal communiceren, wat hen tot meesters van de wereld maakt, zijn origineel. En ze zijn gebaseerde op de hedendaagse realiteit. Dat verheft ze tot een hoge graad van briljantsie.
Maar de notie van nutteloze mensen is mijns inziens een flater. Het is bij lange na geen originele gedachte. Ook bij het begin van de industriële revolutie, toen machines het werk van velen vervingen, deed die opgeld.
In bredere zin loopt de notie zelfs door de hele geschiedenis heen. Mensen met een andere religie, afkomst, of woonplaats werden door alle tijden heen niet slechts als nutteloos, of overbodig, maar zelfs als doodsvijanden bestempeld en navenant behandeld. De virtuele realiteit van de Verenigde Naties ontstond tijdens een wereldoorlog, waarin de virtuele realiteit van 'Übermenschen' die 'Untermenschen' moesten uitroeien, een hoofdrol hadden. Nee, de virtuele realiteit van nuttelozen is zeker geen originele notie.

Belangrijker dan het gebrek aan originaliteit is echter het bezwaar dat nutteloosheid, of erger, van een deel van de mensheid een virtuele realiteit is. Het is de kijk van een deel van de mensheid op een ander deel. En daarmee verliest het zijn algemene betekenis. Van de acht miljard mensen op de wereld zijn er maar weinig, die hun leven als nutteloos beschouwen. En als er al zijn, dan zullen die ook weer heel wat naasten hebben, die dat leven niet slechts erg waarderen, maar zelfs het bestaan ervan willen verdedigen en er voor vechten. Die andere 7,999... miljard mensen kunnen ook virtuele realiteiten omhelzen, Bijvoorbeeld van het type "mensen die ons nutteloos vinden, staan ons naar het leven. Die moeten uitgeroeid."
Dat is maar één van de redenen, waarom de aanhangers van de nutteloosheidsgedachte, historisch gezien vroeg of laat het onderspit delven. Er zijn nog talloze andere. De mensheid is een complex systeem waarvan de toekomst onvoorspelbaar is. Elk individu en elke groep kan nieuwe virtuele realiteiten tot leven brengen, die de gang van zaken veranderen. Ook de natuur kan roet in het eten gooien. Dr.Harari voorspelt niet. Maar door slechts twee toekomst scenarios te noemen en niet van andere te reppen, suggereert hij wel, dat hij meent dat één van die twee beschrijft, hoe het gaat.
Die suggestie neem ik niet over. Daarvoor is het menselijk systeem te complex. Indien zijn WEF discipelen met al hun macht gaan proberen het wel op een van beide aan te sturen, acht ik het zo goed als zeker, dat dat vroeg of laat tot oorlog of opstand leidt. Voor hen en voor acht miljard anderen hoop ik, dat het niet op zo'n bloedige of zelfs radioactieve ramp uitloopt.


Van filosofie naar polemiek

Dr. Harari's briljante geest heeft hem beslist op die complexiteit en alternatieve uitkomsten gewezen. Vandaar dat hij zei, dat hij niet voorspelt, maar slechts mogelijkheden noemt. Omdat hij dat zo suggestief doet, wekt hij een verdenking, dat zijn wens meer dan filosofie, de moeder van de gedachte is. Dat zou een lelijk karaktertrekje van hem zijn. Maar wellicht wilde hij alleen maar provoceren en zoekt hij net als ik slechts naar hulp om een catastrofe af te wenden. Hulp, die hij hoopt te vinden door een alarmbel te luiden. Zijn filosofie leidt via computer en kunstmatige intelligentie tot een maatschappij, waarin een kleine elite in eigen ogen een grote massa overbodig stempelt. Dat resultaat is nagenoeg gelijk aan dat van de fatale weg naar het catastrofale kantelpunt van ongelijke exponentiële vermogensgroei in een al eeuwen lopend proces⁽³⁾. Ook acteurs en slachtoffers zijn grotendeels hetzelfde net als de tijding.

Als dat zo is, staan wij zij aan zij. Ik meen wel een afslag van beide fatale wegen te kunnen wijzen. Over die van de exponentiële groei zijn andere scenario's denkbaar, waaronder reductie van het inwonertal door vrijwillige geboortebeperking en tijdige virtuele realiteitsadoptie van de paradox, dat we af moeten van onbeperkte bescherming van privé vermogens. Die leidt namelijk onafwendbaar tot machtsconcentratie bij enkelen⁽³⁾⁽⁴⁾. Die vrijheid beperkende maatregelen zullen nemen om het verzet te smoren.
Bescherming van kleinschalig privébezit is nuttig. Het is de beste bescherming tegen erosie van het bestaande, wat we gemaakt, gekweekt of verworven hebben. Kleine privé eigenaren koesteren hun bezit. Zij bewaren, beschermen, repareren en verbeteren het, wat ons allen ten goede komt. Bescherming van grootschalig privëbezit echter levert machtsconcentratie bij enkelen en systemen als monopolies, wereld omspannende conglomeraten en organisaties, die "gevangen klanten" en afhankelijken tot handelingen - en gedachten! - dwingen, die zij in vrijheid niet zouden kiezen. Daaraan moet dus een eind komen, willen we niet vroeg of laat in een bloedbad belanden.

Het kunstmatige intelligentie gevaar is even valide, al til ik er minder zwaar aan dan dr.Harari. Dat kan goed met een sisser aflopen, wat al in de 'science fiction' roman "De tweede Apocalyps" is beschreven⁽⁵⁾.

Nieuwegein, 2024 04 20.