Kees by Kees,
memoires van een iconoclast

W aar het boek van Kees le Pair over gaat wordt pregnant door de auteur zelf beschreven. "De toekomst achter ons, Verduistering of de paradox van de vermenselijking gaat over maatschappelijke kwalen en hun gemeen-schappelijke oorsprong. Het is geschreven door een pijprokende grijsbaard van vijfenzeventig die het spotten met de ernst van anderen niet heeft verleerd. Het is daarom voor een lezer hopelijk grinniken en helaas ook huilen tegelijk. Zich ergeren aan de schrijver of de geschetste wantoestanden mag ook."

Na een hoogleraarschap natuurkunde in het buitenland kwam Le Pair (1936) eind jaren zestig als adjunct-directeur in dienst van de Stichting FOM (Fundamenteel Onderzoek der Materie). Een van de interessantste hoofd-stukken uit het boek is dan ook zijn verslag over de ontwikkelingen bij FOM en de ontstaans-geschiedenis van STW (Stichting Technische Wetenschappen) waarvan hij oprichter en eerste directeur werd.
Naast zijn directeurschap van STW werd Le Pair ook benoemd in verschillende EU-commissies die voor verscheidene Europese landen toezicht hielden op grote onder-zoeksprojecten van Philips, Siemens en andere, met overheidssteun werkende elektronica-giganten. Projecten die wat omvang betreft niet onderdeden voor het Manhattan- of Apollo-project. Hij vertelt hier uitgebreid over.

Een hilarisch verhaal is ook zijn ontmoeting met Paus Johannes Paulus II, die hij als lid van de Council van de European Physical Society (EPS) in Rome meemaakte. Bij de ontvangst door de Paus stond Le Pair als tweede in de rij, toen hij tot zijn ontsteltenis de man vóór hem door de knieën zag zakken. Menend dat die door een beroerte of zoiets was getroffen begon hij aan de man te sjorren om hem naar een stoel te trekken, luidkeels zijn collega's toeroepend om hem daarbij te helpen - een en ander tot hilariteit van de Paus en de aanwezige prelaten. Het bleek echter dat die man slechts een knieval voor de Paus had gemaakt om diens ring te kussen. Een foto van de ontmoeting waarbij Le Pair de hand van de Paus drukt en diens ring verder ongemoeid laat, is in het boek opgenomen ter staving van de gebeurtenis.

Vermenselijking
De rode draad die door het boek loopt is echter zijn these van 'vermenselijking' , waarbij voelen, geloven en menen de overhand krijgen op onderzoeken, meten en rekenen. In plaats van de 'verlichting' die de mens via de wetenschap bevrijdde van bijgeloof, overgeleverde tradities en onbewezen vooroordelen, is een tegengestelde

trendbreuk opgetreden naar de 'verduistering' toe, gevoed door de overtuiging dat een individualistische gevoelsmatige mening het-zelfde gewicht en dezelfde realiteitswaarde heeft als een door wetenschap gesteunde uitspraak. "Onder de paradox van de vermenselijking" aldus Le Pair, "versta ik de innerlijke tegen-stelling tussen de welkome groeiende aandacht voor het wel en wee van de mensen en de nare, zelfs 'onmenselijke' consequenties van het toenemende gewicht dat de menselijke gevoelens en meningen krijgen ten opzichte van harde kennis." Op dat laatste aspect richt Le Pair zijn pijlen. Hij vindt dit de ontwikkeling van de mensheid in omgekeerde richting. "De verlichting op zijn retour, kortom: De ver-duistering."
In zijn boek toont hij in talloze voorbeelden van maatschappelijke verschijnselen de vermense-lijking aan, daarbij puttend uit een halve eeuw ervaring als wetenschapper, techneut, hoge ambtenaar en bestuurder op nationaal en internationaal niveau. De voorbeelden variëren van aandelen, basisonderwijs en China tot prostitutie, radar en wetenschap. Kortom een keur van voorbeelden, meningen en gevoelens, maar wel onderbouwd met feiten, metingen en getallen.
"Niemand heeft het altijd bij het rechte eind", aldus Le Pair. "Ik ook niet. Maar vaak wel."
Ik zou me daarom graag willen aansluiten bij de allereerste zin waarmee hij zijn boek begint: "Hartelijk gefeliciteerd met de aanschaf van dit boek!"